PRI­RE­DIO:MI­LA­DIN VELj­KO­VIĆ


Zbog neo­d­go­va­ra­ju­ćeg od­no­sa dr­žav­nih vla­sti, SPC je po­sli­je oslo­bo­đe­nja ima­la pri­li­čan broj ka­drov­skih pro­ble­ma. Pa­tri­jarh Ga­vri­lo (Do­žić) se po­vra­tio iz za­ro­blje­ni­štva i sa li­je­če­nja tek u de­cem­bru 1946. go­di­ne. Sve­tim ar­hi­je­rej­skim si­no­dom je pred­sje­da­vao i Cr­kvom upra­vljao mi­tro­po­lit skop­ski Jo­sif. Za to vri­je­me Cr­kva ni­je mo­gla da funk­ci­o­ni­še. No­vi epi­sko­pi ni­je­su mo­gli da se iza­be­ru, ni­ti da se do­ne­su va­žne od­lu­ke za rad cr­kve. U de­cem­bru 1946. i u ja­nu­a­ru 1947. pa­tri­jarh srp­ski Ga­vri­lo na pri­je­mi­ma kod pred­sjed­ni­ka Vla­de J.B. Ti­ta go­vo­rio je o neo­d­go­va­ra­ju­ćem od­no­su dr­ža­ve pre­ma SPC, o lo­šem ma­te­ri­jal­nom po­lo­ža­ju cr­kve, o pro­ble­mi­ma u ra­du bo­go­slo­vi­je u Pri­zre­nu i Pra­vo­slav­nog bo­go­slov­skog fa­kul­te­ta u Be­o­gra­du, o po­tre­bi vjer­ske na­sta­ve u ško­la­ma, da se cr­kva­ma i ma­na­sti­ri­ma vra­te za­u­ze­te zgra­de.
Ipak do po­bolj­ša­nja od­no­sa dr­ža­ve pre­ma cr­kvi ni­je do­šlo. Na­pro­tiv, dr­ža­va je još vi­še za­o­štri­la od­nos pre­ma cr­kvi. Po­je­di­nim epi­sko­pi­ma je za­bra­nje­no da po­sje­ću­ju svo­je epar­hi­je; epi­sko­pi Jo­sif, Da­ma­skin i Var­na­va Na­stić bi­li su fi­zič­ki na­pad­nu­ti i osu­đe­ni na ka­zne za­tvo­ra, pri­je­će­no je auto­no­mi­jom ne­kih epar­hi­ja. Dr­ža­va se ne­za­ko­ni­to na grub i otvo­ren na­čin mi­je­ša­la u po­slo­ve Cr­kve i nje­nih vjer­ni­ka. Iz­vje­sno za­tiš­je je do­ni­je­la Re­zo­lu­ci­ja In­for­mbi­roa (1948), jer vla­sti­ma ta­da ni­je od­go­va­rao još je­dan su­kob u ze­mlji.
U neo­d­go­va­ra­ju­ćoj dru­štve­no-po­li­tič­koj kli­mi u ze­mlji, vjer­ske za­jed­ni­ce u Ju­go­sla­vi­ji po­seb­no je po­go­dio Za­kon o agra­r­noj re­for­mi i ko­lo­ni­za­ci­ji od 23. av­gu­sta 1945. go­di­ne. Tu­ma­či nje­go­ve pri­mje­ne su ob­ja­šnja­va­li „da je­din­stva na­ro­da ne­će bi­ti sve do­tle, dok (se) uti­caj vje­re ne ogra­ni­či i ne upu­ti sa­mo na uske vjer­ske ci­lje­ve i za­dat­ke. To će se mo­ći po­sti­ći je­di­no sla­blje­njem pri­vred­ne, kul­tur­ne i po­li­tič­ke mo­ći cr­kve­nih je­rar­ha”. Ovaj za­kon je na ra­di­ka­lan na­čin do­vr­šio agrar­nu re­for­mu spro­ve­de­nu po­sli­je Pr­vog svjet­skog ra­ta. U to­ku 1945/46. go­di­ne vjer­skim za­jed­ni­ca­ma je od­u­ze­to 173.367 hek­ta­ra ze­mlje, što je či­ni­lo 80 od­sto nji­ho­vih po­sje­da. Sa­mo od SPC od­u­ze­to je oko 70.000 hek­ta­ra ze­mlje, od če­ga u Voj­vo­di­ni 34.000, u cen­tral­noj Sr­bi­ji i na Ko­so­vu i Me­to­hi­ji 18.696 hek­ta­ra ze­mlji­šta.
Od 35.000 hek­ta­ra ob­ra­di­ve i neo­bra­di­ve ze­mlje srp­skim ma­na­sti­ri­ma je osta­lo u po­sje­du sve­ga 1.588 hek­ta­ra, u pro­sje­ku od 10. do 30 hek­ta­ra u za­vi­sno­sti od nji­ho­vog isto­rij­skog zna­ča­ja.
Od­nos dr­ža­ve pre­ma SPC iz­lo­žio je srp­ski pa­tri­jarh Ga­vri­lo (Do­žić) pred­sjed­ni­ku Vla­de FNRJ Jo­si­pu Bro­zu Ti­tu na pri­je­mu u de­cem­bru 1946. i u ja­nu­a­ru 1947. go­di­ne, za­tim u mno­go­broj­nim mol­ba­ma i žal­ba­ma vjer­skim ko­mi­si­ja­ma, u se­dam do­ku­men­to­va­nih žal­bi i pred­stav­ki srp­skog pa­tri­jar­ha Ga­vri­la Dr­žav­noj ko­mi­si­ji za vjer­ska pi­ta­nja to­kom 1946., 1947. i u 1948. go­di­ni.
Sa ža­lje­njem je u mol­bi od 3. de­cem­bra 1948. kon­stan­to­va­no da ni­jed­no pi­ta­nje iz pret­hod­ne žal­be ni­je po­volj­no ri­je­še­no. Na­pro­tiv, svim gra­na­ma cr­kve­nog ži­vo­ta i vjer­ske dje­lat­no­sti još u ve­ćoj mje­ri se či­ne te­ško­će, ka­ko ma­te­ri­jal­ne ta­ko i mo­ral­ne, sa ci­ljem da se cr­kve­ni ži­vot i rad „pro­gla­si kao ne­što ne­po­treb­no i su­vi­šno”. Štam­pa i po­li­tič­ke or­ga­ni­za­ci­je po­ka­zi­va­le su pre­ma cr­kvi „pro­pa­gan­di­stič­ki ne­pri­ja­telj­ski stav.” Ne­prav­de i te­ško­će ogle­da­le su se u sle­de­ćem:
Na­rod­ne vla­sti ni­je­su da­va­le vje­ro­u­či­te­lji­ma odo­bre­nje i škol­ske pro­sto­ri­je za iz­vo­đe­nje na­sta­ve; spre­ča­va­ni su vjer­ski ob­re­di, vjer­ni­ci su od­vra­ća­ni od Cr­kve i vri­je­đa­na su vjer­ska osje­ća­nja; po­je­di­ni sve­šte­ni­ci i epi­sko­pi su na­pa­da­ni, za­tva­ra­ni i li­kvi­di­ra­ni bez raz­lo­ga i oba­vje­šte­nja; ru­še­ni su hra­mo­vi i dru­gi objek­ti, a nji­ho­ve zgra­de za­u­zi­ma­ne za ma­ga­ci­ne; spre­ča­van je za­vr­še­tak ob­no­ve i iz­grad­nja za­po­če­tih cr­ka­va i ma­na­sti­ra. Bes­prav­no su od­u­zi­ma­na cr­kve­na i man­stir­ska ima­nja, zgra­de i go­di­šnji rod sa ima­nja; na­me­ta­ne oba­ve­ze da­va­nja vi­ška po­ljo­pri­vred­nih pro­iz­vo­da; bes­prav­no su po­di­za­ni za­dru­žni i dru­gi do­mo­vi na cr­kve­nom ze­mlji­štu; cr­kve­ne usta­no­ve su ome­ta­ne u tra­že­nju svo­jih pra­va; zah­ti­je­va­no je da se sjed­ni­ce epar­hij­skih i cr­kve­no-op­štin­skih sa­vje­ta pri­ja­ve dr­žav­nim vla­sti­ma kao da su to jav­ni zbo­ro­vi i da na te sjed­ni­ce do­la­ze iza­sla­ni­ci vla­sti, iako o to­me ni­je­su po­sto­ja­li za­kon­ski pro­pi­si. Ni na ovu pred­stav­ku ni­je bi­lo od­go­vo­ra.
Za­bri­nu­ti zbog raz­vo­ja od­no­sa iz­me­đu dr­ža­ve i SPC, srp­ski pa­tri­jarh Ga­vri­lo i Sv. ar­hi­je­rej­ski si­nod upu­ti­li su 16. mar­ta 1949. no­vu pred­stav­ku pred­sjed­ni­ku Vla­de FNRJ J.B. Ti­tu u ko­joj se po­zi­va­ju na ulo­gu i zna­čaj SPC ko­ja je u pe­ri­o­di­ma ka­da ni­je bi­lo dr­ža­ve odr­ža­la svoj na­rod, nje­go­ve te­ko­vi­ne, in­di­vi­du­al­nost i et­nič­ke gra­ni­ce. U Dru­gom svjet­skom ra­tu, na­vo­di se da­lje u pred­stav­ci, sru­še­no je oko 250 cr­ka­va i ma­na­sti­ra i po­bi­je­no šest vla­di­ka i 550 sve­šte­ni­ka. Srp­ska cr­kva je po­sli­je 1945. bez pro­ti­vlje­nja pri­mi­la odva­ja­nje cr­kve od dr­ža­ve sa svim po­sle­di­ca­ma uklju­ču­ju­ći i agrar­nu re­for­mu.
(NA­STA­VI­ĆE SE)